Εργάτρια - Κηφήνας - Βασίλισσα

Μέσα στα μελίσσια  υπάρχουν τρεις κάστες μελισσών: οι Εργάτριες, οι Βασίλισσες και οι Κηφήνες.

   Οι Βασίλισσες δημιουργούνται από γονιμοποιημένο αυγό που όμως ετράφη από τις μέλισσες τροφούς, με περισσότερη τροφή και πολύ Βασιλικό Πολτό. Ο Βασιλικός Πολτός είναι δηλαδή αυτό που κάνει μια προνύμφη να αναπτυχθεί σε Βασίλισσα και όχι σε απλή Εργάτρια. Μάλιστα η Βασίλισσα συνεχίζει σε όλη της την ζωή να τρέφεται μόνον με Βασιλικό Πολτό, και δεν τρέφεται με μέλι, νέκταρ ή γύρη. 

    Κάθε μελίσσι έχει μία και μόνον μία Βασίλισσα η οποία ασχολείται μόνον με την γέννα των αυγών και τίποτα άλλο απολύτως. Η βασίλισσα γεννά κατά βούληση γονιμοποιημένα αυγά από τα οποία θα βγουν εργάτριες, ή/και αγονιμοποίητα από τα οποία θα βγουν κηφήνες (αρσενικές μέλισσες).  Υπάρχουν κάποιες σπάνιες περιπτώσεις που σε ένα μελίσσι μπορεί να υπάρξουν πολλές βασίλισσες, αλλά σε αυτές τις περιπτώσεις να αναφερθώ σε άλλα κεφάλαια.

  Οι  μέλισσες επικοινωνούν μεταξύ τους με πολλούς τρόπους , αλλά ο κυριότερος είναι οι οσμές που παράγονται από τις (ορμόνες) φερομόνες τους.   Η βασίλισσα εκκρίνει τις δικές της φερομόνες  από τις οποίες οι μέλισσες αφενός μεν την αναγνωρίζουν και εκτελούν τα παραγγέλματά της,  και αφετέρου εκτιμούν την ποιότητά της. Βασίλισσα που παρουσιάσει πρόβλημα στο ορμονικό της  σύστημα και σταματήσει ή ελαττώσει την παραγωγή ορμονών, δίνει το μήνυμα στις μέλισσες να την αντικαταστήσουν με νέα βασίλισσα.   

Εργάτριες "τροφοί"
διακονούν την βασίλισσά τους

   Ίσως μας φαίνεται περίεργο αλλά στην κοινωνία των μελισσών κουμάντο κάνει όλο το μελίσσι μαζί ως οργανισμός, και όχι η βασίλισσα.   Αυτή δηλώνει στις εργάτριες την περιοχή που επιθυμεί να εναποθέσει αυγά, και εκείνες την καθαρίζουν  και την ετοιμάζουν, αλλά είναι οι εργάτριες εκείνες που θα αποφασίσουν πότε θα θανατώσουν και θα αντικαταστήσουν την βασίλισσα.

   Έχει παρατηρηθεί ότι οι μέλισσες μπορεί να κρατήσουν μια βασίλισσα ως και 5 έτη. Ο μελισσοκόμος όμως αλλάζει τις βασίλισσές του κάθε 2 χρόνια περίπου (ακόμα καλύτερα κάθε χρονιά) ώστε να έχει πάντα ακμαία και δυνατά μελίσσια. 

  Οι εργάτριες βρίσκονται μέσα σε ένα μελίσσι κατά χιλιάδες και είναι αυτές που κάνουν όλες τις εργασίες μέσα στην κυψέλη. 

Ο χρόνος ζωής τους ποικίλει ανάλογα με την εποχή του χρόνου και τους κόπους που έχουν καταβάλει. Εκείνες που γεννούνται αργά το φθινόπωρο και δεν έχουν προλάβει να εργαστούν είτε στην συλλογή τροφής είτε στην εκτροφή του γόνου, μπορούν να ζήσουν ως και 5,5 μήνες, ίσως και περισσότερο. Διαφορετικά ο χρόνος ζωής τους περιορίζεται περίπου στις 35-45 ημέρες, ανάλογα με τους κόπους που έχουν καταβάλει.

 Οι εργάτριες αναλαμβάνουν τις εργασίες τους ανάλογα με την ηλικία τους και την εποχή του χρόνου.  Στην αρχή της ζωής τους, μέχρι δηλαδή την ηλικία περίπου των 3-4 ημερών εκτελούν χρέη καθαρίστριας. Μετά την 5-6η ημέρα έχουν πλέον αναπτυχθεί οι υποφαρυγγικοί αδένες που παράγουν τον βασιλικό πολτό. Από αυτή τη στιγμή και μέχρι την 16 ημέρα η εργάτρια κάνει χρέη τροφού (παραμάνας), δηλαδή ασχολείται με την εκτροφή του γόνου.   Η τροφή του γόνου που προορίζεται για εργάτριες είναι ένα μείγμα που αποτελείται από λίγο βασιλικό πολτό, μέλι και γύρη.    

  Σε αυτή την ηλικία η εργάτρια έχει πλέον ξεκινήσει να παράγει κερί από τους κηρογόνους αδένες της κοιλιάς της και συμμετέχει στην κατασκευή των κηρηθρών.  Μετά την 16-20η ημέρα της ζωής της η εργάτρια γίνεται συλλέκτρια, και μόνον τότε βγαίνει από την κυψέλη για πρώτη φορά.

 Παρόλο που οι εργάτριες είναι γένους θηλυκού, δεν γεννούν σχεδόν ποτέ. Όσο μέσα στην κυψέλη υπάρχει βασίλισσα, η κυψέλη είναι γεμάτη από τις φερομόνες της βασίλισσας οι οποίες εισέρχονται στα σώματα των εργατριών και εμποδίζουν την ανάπτυξη των ωοθηκών τους. Αν οι συγκεκριμένες φερομόνες εκλείψουν ή ελαττωθούν σημαντικά, τότε ξεκινά η ανάπτυξη των ωοθηκών των εργατριών. Μετά από ένα χρονικό διάστημα περίπου 20 ημερών κάποιες εργάτριες θα ξεκινήσουν την γέννα τους. Οι ωοτόκες εργάτριες γεννούν κατά αποκλειστικότητα αγονιμοποίητα αυγά (υπάρχει μια σπανιότατη εξαίρεση) από τα οποία εκκολάπτονται μόνον κηφήνες, πράγμα που σηματοδοτεί το τέλος του μελισσιού. 
   Οι Εργάτριες μέλισσες τρέφονται με σάκχαρα που παίρνουν από το νέκταρ των λουλουδιών και τα μελιτώματα των δένδρων, και με πρωτεΐνες βιταμίνες κλπ, που παίρνουν από τη γύρη. Επειδή το νέκταρ και τα μελιτώματα δεν υπάρχουν στην φύση όλο το χρόνο, η μέλισσες εργάζονται πυρετωδώς για την αποθήκευση των σακχάρων μέσα στην κυψέλη τους, ως απόθεμα για το χειμώνα. Παίρνουν δηλαδή τα σάκχαρα από τα φυτά, και αφού τα εμπλουτίσουν με διάφορα ένζυμα που βγάζουν από τον οργανισμό τους, τα αποθηκεύουν στις κερήθρες. Το προϊόν αυτής της επεξεργασίας   που κάνουν  οι μέλισσες στο νέκταρ και τα μελιτώματα,  είναι το γνωστό μας μέλι.

   Οι Κηφήνες υπάρχουν σε μία κυψέλη κατά εκατοντάδες, δεν έχουν κεντρί  και δεν ασχολούνται με καμία απολύτως από τις εργασίες της κυψέλης. Μοναδικό μέλημά τους είναι η γονιμοποίηση των βασιλισσών. Αφού ενηλικιωθούν και είναι έτοιμοι για ζευγάρωμα, κάθε μέρα που επιτρέπει ο καιρός πηγαίνουν στις "περιοχές γονιμοποίησης" (θα μιλήσουμε για αυτές τις περιοχές σε σχετικό κεφάλαιο) και διαρκώς ψάχνουν για βασίλισσες.  Ο κηφήνας που θα γονιμοποιήσει βασίλισσα, πεθαίνει αμέσως μετά την γονιμοποίηση. 

Νεαρός Κηφήνας

   Οι κηφήνες σε νεαρή ηλικία τρέφονται μόνοι τους από τις προμήθειες της κυψέλης. Αργότερα αλλά ζουν συμπεριφορά και αντί να τρέφονται μόνοι τους ζητούν τροφή από τις εργάτριες. Οι εργάτριες ταΐζουν τους κηφήνες με προθυμία μέχρι την στιγμή που η χρονιά πλησιάζει στο τέλος της, άρα βασίλισσες δεν πρόκειται πλέον να γεννηθούν και  οι κηφήνες είναι άχρηστοι. Τότε οι μέλισσες φύλακες τους απαγορεύουν την είσοδο στην κυψέλη, ενώ οι εργάτριες όχι μόνον δεν τους ταΐζουν, αλλά τους πετούν έξω από την κυψέλη δια τής βίας.
Άλλη μία περίπτωση που το μελίσσι σκοτώνει τους κηφήνες του είναι όταν διανύει περίοδο σοβαρής έλλειψης τροφών (μεγάλη πείνα).

   Οι Κηφήνες δεν συλλέγουν ποτέ τροφές,  και τρέφονται από τις έτοιμες αποθηκευμένες τροφές που υπάρχουν μέσα στην κυψέλη.